∆εν είναι λίγοι οι ενήλικες στη χώρα µας που θυµούνται ακόµα µε ιδιαίτερη νοσταλγία τα παιχνίδια των παιδικών τους χρόνων στην πλατεία του χωριού, στους γειτονικούς λόφους, τα άλση και τις παραλίες. Ίσως για αυτές τις γενιές που κουβαλούν ανάλογες πολύτιµες εµπειρίες, ένα πρόγραµµα σαν το “Βιότοπος- η φύση στην αυλή μας» να µην έλεγε και πολλά πράγµατα. Σε µια Ελλάδα όπου η αστικοποίηση ήταν ακόµα σε πλήρη εξέλιξη, η επαφή µε το φυσικό περιβάλλον σε καθηµερινή βάση ήταν κάτι το δεδοµένο. Η ύπαρξη ή όχι πράσινου στις σχολικές αυλές δεν µπορούσε παρά να εµφανίζεται ως δευτερεύον ζήτηµα.
Τα πράγµατα όµως σήµερα έχουν αλλάξει πολύ. Τα σηµερινά παιδιά έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να βρεθούν σε φυσικό περιβάλλον, πέρα ίσως από κάποιες βδοµάδες την περίοδο των σχολικών διακοπών. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα προβληµατική στα µεγάλα αστικά κέντρα. Κι όµως, οι κάτοικοι των µεγαλουπόλεων και ιδιαίτερα τα παιδιά χρειάζονται την καθηµερινή επαφή µε τη φύση. Αυτό είναι τουλάχιστον το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγουν όλο και περισσότερες επιστηµονικές έρευνες (Μ. Rivkin, 1997).
Έτσι, από έρευνες που έγιναν σε κατοίκους αστικών περιοχών (Kaplan and Kaplan, 1989), γνωρίζουµε ότι η άµεση γειτνίαση µε το φυσικό περιβάλλον µέσω του αστικού πράσινου, έχει θετικές συνέπειες στη ψυχική και σωµατική υγεία των ανθρώπων. Χαµηλότερα επίπεδα άγχους, µεγαλύτερος βαθµός ικανοποίησης από τη δουλειά, το σπίτι και τη ζωή γενικότερα, αλλά και λιγότερες ασθένειες είναι µεταξύ των ωφελειών που προέρχονται από την επαφή αυτή. Ίσως τα αποτελέσµατα αυτών των ερευνών είναι µια ένδειξη ότι η «υπόθεση βιοφιλίας» που διατύπωσε ο Keller (1993) δεν στερείται βάσης. Σύµφωνα µε την υπόθεση αυτή, ο άνθρωπος χρειάζεται την επαφή µε το φυσικό περιβάλλον µε τον ίδιο τρόπο που η επαφή µε άλλους ανθρώπους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξή του.
Αλλά η επαφή µε το φυσικό περιβάλλον βοηθά εξίσου στην κοινωνικο-συναισθηµατική ανάπτυξη των παιδιών. Σύµφωνα µάλιστα µε µια έρευνα που έγινε σε µαθητές ∆ηµοτικού σχολείου στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, που συµµετείχαν σε πρόγραµµα δηµιουργίας ενός µικρού βιοτόπου στη σχολική αυλή, παρατηρήθηκε ότι τα παιδιά αναπτύσσουν πιο δηµιουργικά παιχνίδια σε αυτούς τους χώρους καθώς και πιο θετικές και αρµονικές κοινωνικές σχέσεις (Moore & Wong, 1997). Είναι ακόµα γνωστό ότι δηµιουργούνται ευκαιρίες για διαφορετικού τύπου µάθηση. Έτσι, µαθητές που έχουν µέτρια ως κακή απόδοση στις συνηθισµένες σχολικές δραστηριότητες µέσα στην τάξη µπορούν να βελτιώσουν κατά πολύ την απόδοσή τους συµµετέχοντας σε ενέργειες που τους επιτρέπουν να προσεγγίσουν µε διαφορετικό τρόπο το γνωστικό αντικείµενο.
Τέλος, η επαφή µε το πράσινο και γενικότερα το φυσικό περιβάλλον φαίνεται ότι επιδρά καταλυτικά στην υιοθέτηση µιας περιβαλλοντικά υπεύθυνης συµπεριφοράς. Γνωρίζουµε, για παράδειγµα, από έρευνες (Chawla) ότι οι εµπειρίες των παιδικών χρόνων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ενεργή συµµετοχή των ενηλίκων στα περιβαλλοντικά ζητήµατα.
Με βάση λοιπόν αυτά τα δεδοµένα, δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι οι προσπάθειες για επέκταση του αστικού πράσινου βρίσκουν σήµερα όλο και µεγαλύτερη ανταπόκριση. Μια ιδιαίτερη περίπτωση, η µετατροπή των σχολικών αυλών σε κήπους-βιοτόπους, έχει λάβει µάλιστα σηµαντικές διαστάσεις σε αρκετές χώρες τα τελευταία χρόνια. Ήδη από τις αρχές
της δεκαετίας του 70, αρκετά σχολεία, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, άρχισαν να υλοποιούν αντίστοιχα προγράµµατα. Στη δεκαετία του 80, ένα εθνικό πρόγραµµα στην Αγγλία µε τοντίτλο “Μαθαίνοντας µέσα από τους Κήπους”, είχε ως αποτέλεσµα περίπου το ένα τρίτο των βρετανικών σχολικών αυλών να αποκτήσουν σχολικούς κήπους. Ανάλογα προγράµµατα εφαρµόζονται στον Καναδά και τη Σουηδία. Σε ορισµένες µάλιστα περιπτώσεις έχει δηµιουργηθεί “κίνηµα”, όπως π.χ. στις ΗΠΑ όπου σήµερα 180.000 σχολεία, µε την υποστήριξη 40 περίπου δηµόσιων οργανισµών και µη κυβερνητικών οργανώσεων ασχολούνται µε το πρασίνισµα των σχολικών αυλών.
Αλλά και στην Ελλάδα η πρακτική αυτή δεν είναι άγνωστη. Η καλλιέργεια φυτών στις αυλές και σε ορισµένες περιπτώσεις η δηµιουργία χώρων πράσινου στα σχολεία εφαρµόζεται εδώ και καιρό, κυρίως στα Νηπιαγωγεία και στις πρώτες τάξεις του ∆ηµοτικού. Ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, η ενασχόληση αυτή πήρε νέες διαστάσεις στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Τις περισσότερες φορές όµως οι προσπάθειες γίνονται σποραδικά και µεµονωµένα, χωρίς να εντάσσονται σε ένα οργανωµένο πρόγραµµα. Έτσι, αν και σε ορισµένες περιπτώσεις τα αποτελέσµατα είναι πραγµατικά εντυπωσιακά, συχνά οι προσπάθειες αυτές δεν έχουν διάρκεια. Η έλλειψη κατάρτισης των εκπαιδευτικών στο συγκεκριµένο θέµα (π.χ. επιλογή κατάλληλων φυτών) αλλά και η έλλειψη τεχνικής υποστήριξης είναι ορισµένοι από τους παράγοντες που υπονοµεύουν την επιτυχία του εγχειρήµατος.
Ως «Ψυχές της Φύσης» όμως θέλουμε να σταθούμε με συνέπεια, ευστοχία και γλαφυρότητα στη λογική της ανάγκης να αναγνωρίσουμε στην υποταγμένη φύση το δικαίωμα της ζωής και της ψυχής και, έτσι, να αποκαταστήσουμε την ενότητα του εαυτού μας με τον κόσμο. Γιατί τελικά μισεί τον εαυτό του εκείνος που μισεί τη φύση, ενοχλούμενος από τη λυρική καταλλαγή της. Είναι σαφές πως η αγάπη για τα ζώα, τα φυτά και τις πέτρες, αυτόν τον ανερμήνευτο σιωπηλό πολιτισμό της ύπαρξης, για το Φως και την Ψυχή, μας έφερε σε αυτό το εγχείρημα μέσα από την ανάγκη για μια βαθιά σχέση ψυχικής ειρήνης και γεφύρωσης του χάσματος που, τόσο δραματικά και πολύμορφα, εκδηλώνεται στην περιβαλλοντική κρίση και στο κενό ψυχής της καταναλωτικής και δυναστικής καθημερινότητας. Αυτό το κενό έρχεται να συµπληρώσει το πρόγραµµα του Αρκτούρου “ Βιότοπος- η φύση στην αυλή μας ”. Ο απώτερος σκοπός του προγράµµατος είναι να συµβάλλει στην επανασύνδεση των παιδιών, ιδιαίτερα όσων ζουν στις σύγχρονες µεγαλουπόλεις, µε το φυσικό περιβάλλον. Είναι καιρός πια να υπηρετήσουμε τη φύση και τα όντα της στην ανάκτηση της παραδεισένιας εδεμικότητας με το μέγιστο οφειλόμενο σεβασμό. Κάθε τέχνη οφείλει να συμβάλλει σε αυτό. Εξάλλου, ιστορικά, η καλλιτεχνική και, συνεπώς, η ποιητική αναφορά στο περιβάλλον και τη φύση είναι το πιο αρχέγονο αφετηριακό πεδίο αισθητικής και νοηματικής δημιουργίας.
Η άµεση επαφή µε τη φύση, που θα επιτευχθεί µέσα από τη δηµιουργία και συντήρηση ενός σχολικού κήπου-βιοτόπου, πιστεύεται ότι θα έχει θετική επίδραση στη γνωστική και ψυχοκινητική ανάπτυξη των παιδιών καθώς επίσης και στη δηµιουργία οικολογικής συνείδησης. Πιο συγκεκριµένα το πρόγραµµα στοχεύει πρωτίστως:
• στην εξοικείωση των παιδιών µε τα µεσογειακά φυτά και στη συνειδητοποίηση της
σηµασίας τους για το οικοσύστηµα,
• στην ανάπτυξη της συµµετοχής των µαθητών σε ενέργειες που αποσκοπούν στη
βελτίωση του περιβάλλοντος.
Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που εκπονείται στο σχολείο μας με συντονίστρια την κ. Τέγου Αγορίτσα ΠΕ 06, και συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς τις: κ. Μαγαλιού Καλλιόπη ΠΕ19 και Καλλέργη Κωνσταντία ΠΕ08, Παπαευθυμίου Μαρία, βιολόγο, Ψάλλα Αθανασία, καθηγήτρια Γερμανικών, αποτελεί βιωματική δράση με αποδέκτες τα μέλη της σχολικής μας κοινότητας και της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας.
Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών μας για τους τύπους βιότοπων της ηπειρωτικής Ελλάδας και για την άγρια φύση και το φυσικό της περιβάλλον. Επιδιώκεται να αναβαθμιστεί και να καλλωπιστεί το σχολείο μας μέσα από την δημιουργία κήπου και εικαστικής παρέμβασης.
Ταυτόχρονα, γίνεται στο σχολείο μας έρευνα για:
- Τα απειλούμενα είδη της Πίνδου(καφέ αρκούδα, πέστροφα, λύκος),
- Το ρόλο των κατοίκων,τα επαγγέλματά τους και τα προϊόντα της περιοχής,
- Τις δραστηριότητες, τις ορειβατικές διαδρομές και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στο περιβάλλον,
- Τα ποτάμια ( Αχελώος, Πηνειός ) και τις πετρόκτιστες γέφυρες,
- Την πολιτιστική μας κληρονομιά και την αρχιτεκτονική στην περιοχή ( εκκλησίες και μοναστήρια ),
- Τους θρύλους και τις παραδόσεις της περιοχής.
Το όλο πρόγραμμα εκπονείται με τη χρήση της μεθόδου project:
Προϋποθέσεις της: Σχεδιασμός, έρευνα, ομαδικότητα, διαδραστική μάθηση, έμπνευση, ανάπτυξη πρωτοβουλίας μαθητών, συλλογική προσπάθεια.
Ο στόχος μας ένα δημιουργικό, ευχάριστο και βιωματικό σχολείο που ικανοποιεί τη διάθεση για εργασία, για αλληλεγγύη, για αλληλοκατανόηση, για δημιουργία επικοινωνίας σχολείου- σπιτιού.
Επιπλέον, το συγκεκριμένο πρόγραμμα σκοπεύει στο να ξεδιπλώσει ο μαθητής την προσωπικότητά του, να ενισχύσει την αντίληψη και την επιχειρηματολογία του, να δρα δημιουργικά, να αυξάνει την κριτική του ικανότητα, να αποκτά αυτοεκτίμηση και να διατυπώνει τη σκέψη του με σαφήνεια και καθαρότητα.
