Το πολύπλευρο έργο που προσφέρει στην κοινωνία και στην επιστήμη, καθώς και τον πολλαπλό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στο μέλλον το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου, εξήγησε στο «Θάρρος», ο Δασάρχης του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου – Δασολόγος, Δρ. Νικόλαος Δ. Χασάναγας.
Ίδρυση
Το Ταμείο Διοικήσεως και Διαχειρίσεως Πανεπιστημιακών Δασών (Τ.Δ.Δ.Π.Δ.) ιδρύθηκε το 1951 με το Νόμο 1881 για τη διοίκηση και πρότυπη διαχείριση των πανεπιστημιακών δασών Περτουλίου Τρικάλων και Ταξιάρχη – Βραστών Χαλκιδικής, που έχουν παραχωρηθεί από το Υπουργείο Γεωργίας κατά νομή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με το Ν. 6320/34. Πρωτεύοντα επίσης σκοπό έχει την πρακτική άσκηση των φοιτητών και την προώθηση της έρευνας του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Το Τ.Δ.Δ.Π.Δ σ’όλη τη διάρκεια λειτουργίας του, εκπληρώνει απόλυτα τους σκοπούς για τους οποίους ιδρύθηκε, εφαρμόζοντας σύγχρονη αειφορική διαχείριση πολλαπλών σκοπών στα πανεπιστημιακά δάση, ενώ με την υλικοτεχνική υποστήριξή του ασκούνται συστηματικά οι φοιτητές του Τμήματος Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. και διεξάγονται δασικά πειράματα, έρευνες και εφαρμογές. Τα Πανεπιστημιακά Δάση επίσης επισκέπτονται κάθε χρόνο πολυάριθμοι Έλληνες και αλλοδαποί επιστήμονες δασολόγοι, από ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια για ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων σε θέματα φυσικού περιβάλλοντος, εφαρμοσμένης δασικής πολιτικής και οικονομικής διαχείρισης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται διεθνώς το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος και το Πανεπιστήμιό μας γενικότερα. Τέλος το Τ.Δ.Δ.Π. Δασών αναλαμβάνει και εκτελεί δασοτεχνικά έργα στα πανεπιστημιακά δάση συμβάλλοντας έτσι στην πολλαπλή ανάπτυξη και υποστήριξη των τοπικών ορεινών κοινοτήτων καθώς και στην οικονομική ενίσχυση του παραδασόβιου πληθυσμού.
Η διοίκηση
Το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου βρίσκεται στην κεντρική Πίνδο και εκτείνεται από τις δυτικές πλαγιές του Κόζιακα μέχρι τις βορειοανατολικές πλαγιές της Μπουντούρας σε υψόμετρο 1150 – 2060 μέτρων. Απέχει 48 χλμ ΝΔ από την πόλη των Τρικάλων, εκτεινόμενο κατά μήκος της επαρχιακής οδού Τρικάλων – Ασπροποτάμου. Το δάσος είναι ιδιοκτησίας του ελληνικού δημοσίου και η νομή του μαζί με τα δημόσια νομήματά του έχουν παραχωρηθεί στο Α.Π.Θ. από το έτος 1934. Το 1951 ιδρύθηκε το Τ.Δ.Δ.Π.Δ. ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου του Υπ. Εθνικής Παιδείας με έδρα το Α.Π.Θ. το οποίο έχει σήμερα τη νομή και διαχείριση του Παν. Δάσους Περτουλίου. Θεμελιωτής της παραχώρησης του Παν. Δάσους Περτουλίου ήταν ο αείμνηστος Αναστάσιος Οικονομόπουλος, καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., ο οποίος με προσωπικές του ενέργειες πέτυχε την παραχώρηση του δάσους από το Υπ. Γεωργίας στο Α.Π.Θ. Η έκταση όλου του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου ανέρχεται σε 3.296,59 εκτάρια, από τα οποία τα 2.361,83 εκτάρια είναι δάσος.
Σκοπός
Σκοπός του Πανεπιστημιακού Δάσους είναι η πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., η έρευνα και η πρότυπη εκμετάλλευση του δάσους. Η διοίκηση του Παν. Δάσους Περτουλίου επιδιώκει πέρα από τους παραπάνω σκοπούς και:
- – την αειφορία και την πολυλειτουργική διαχείριση του δάσους
- – τη μέγιστη δυνατή παραγωγή ξύλου
- – την παραγωγή χρήσιμου νερού
- – την παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για τα αγροτικά και θηραματικά ζώα
- – τη διατήρηση κα αύξηση της παραγωγικότητας του εδάφους κα την εξασφάλιση της υδρονομικής, προστατευτικής, υγιεινής και αισθητικής αξίας του δάσους
- – την αναβάθμιση του ορεινού όγκου της περιοχής
- – τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών τόσο στον τοπικό πληθυσμό, όσο και στους διερχόμενους επισκέπτες και τέλος
- – την παροχή εργασίας στον παραδασόβιο πληθυσμό δια μέσου των δασικών εργασιών και δασικών έργων
Πετρώματα – κλίμα
Τα συνήθη πετρώματα που απαντώνται στην περιοχή του Παν. Δάσους Περτουλίου είναι γενικά ιζηματογενούς προέλευσης, ασβεστόλιθοι και σχιστόλιθοι ψαμμίτες της σειράς του φλύσχη. Το κλίμα της περιοχής μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μεταβατικό (μεσογειακό – μεσευρωπαϊκό) με πολύομβρο και ψυχρό χειμώνα και σχετικά θερμό και ξηρό θέρος. Τα ετήσια κατακρημνίσματα ανέρχονται κατά μέσο όρο σε 1250,0 χλστ. βροχής και 328,2 χλστ. χιονιού. Ο ψυχρότερος μήνας είναι ο Ιανουάριος με μέση ελάχιστη θερμοκρασία -3,6 βαθμούς Κελσίου, ενώ ο θερμότερος ο Αύγουστος με μέση μέγιστη θερμοκρασία 24,1 βαθμούς Κελσίου. Ακραίες θερμοκρασίες παρατηρήθηκαν τον Ιανουάριο του 1963 με ελάχιστη -20,0 βαθμούς Κελσίου και τον Ιούλιο του 1988 με μέγιστη θερμοκρασία 35,0 βαθμούς Κελσίου. Οι συχνότεροι άνεμοι είναι οι ΒΑ και ΝΔ, ενώ η μέση σχετική υγρασία αέρος είναι 75,42%. Στις εγκαταστάσεις του δασαρχείου λειτουργεί από το έτος 1960 μετεωρολογικός σταθμός.
Βλάστηση – Πανίδα
Φυτοκοινωνικά το δάσος ανήκει στη ζώνη της οξιάς Fagetalia και μάλιστα στον αυξητικό χώρο της ενώσεως Fagion illyricum. Κυρίαρχο αυτοφυές είδος είναι η υβριδογενής ελάτη ενώ σποραδικά βρίσκονται σε μικρές συστάδες η οξιά, η δρυς, το σφενδάμι, η οστρυά, η άρκευθος, η φλαμουριά, η ιτιά, κλπ. Τεχνητά έχουν εγκατασταθεί η μαύρη, η δασική και η λευκόδερμος πεύκη, καθώς και η ερυθρελάτη και η τούγια. Η πανίδα της περιοχής, επίσης είναι πλούσια. Έτσι από τα θηλαστικά απαντώνται το ζαρκάδι, το ελάφι, η αρκούδα, ο λαγός, ο λύκος, η αλεπού, το κουνάβι, η νυφίτσα, ο σκίουρος κλπ. Από πλευράς φτερωτών, μπορούμε να δούμε την ορεινή πέρδικα, τη μπεκάτσα, τον φασιανό, το γεράκι, τον δρυοκολάπτη κλπ. Το ζαρκάδι, ο λαγός, η πέρδικα και ο φασιανός, αποτελούν πόλο έλξης για αρκετούς κυνηγούς από όλα τα μέρη της χώρας, αλλά και αλλοδαπούς οι οποίοι κυνηγούν σε φυσικές συνθήκες μέσα στην «Ελεγχόμενη Κυνηγετική Περιοχή του Κόζιακα».
Διαχειριστικές συνθήκες του δάσους
Για την ορθολογική διαχείριση το δάσος έχει διαιρεθεί σε 9 ορεογραφικές μονάδες (Μπράικο, Βαθύ, Κορομηλιά, Γκαλντερίμι, Λύξα, Κόζιακα, Βίγγα, Λιοπέικα και Γκλαπάτσα) και αυτές σε 174 δασικά τμήματα συνολικά. Η διαχείριση του κάθε δασικού τμήματος προβλέπει την επέμβαση με επιλογική υλοτομία κάθε 10 χρόνια (χρόνος περιφοράς), ενώ η ώριμη για υλοτομία διάμετρος επιτυγχάνεται σε 80-120 χρόνια. Τα δασικά προϊόντα ελάτης (κυρίως) που παράγονται στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου είναι:
Α) η στρόγγυλη ξυλεία >2 μ. μήκους
Β) η στρόγγυλη ξυλεία <2 μ. μήκους (μπόσια)
Γ) η έμφλοια στρόγγυλη ξυλεία >2 μ. μήκους
Δ) η ξυλεία θρυμματισμού
Ε) η ξυλεία κιβωτοποιίας
Ζ) η καύσιμη ξυλεία
Χριστουγεννιάτικα δέντρα ελάτης παράγονται από τις τεχνητές φυτείες στις ζώνες της ΔΕΗ και του ΟΤΕ εντός του δάσους που παραχωρούνται στο Δασικό Συνεταιρισμό Περτουλίου.
Εκπαίδευση φοιτητών και έρευνα
Στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου πραγματοποιείται από το 1936 η πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών του 6ου και 8ου εξαμήνου του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Τα μαθήματα στα οποία ασκούνται οι φοιτητές σύμφωνα με το σχετικό πρόγραμμα του Τμήματος Δασολογίας και Φ.Π. είναι για το 6ο Εξάμηνο τα εξής: δασική εδαφολογία, δασική βοτανική, δασοκομία, δασική παθολογία και εντομολογία, δασική οδοποιία, συγκομιδή του ξύλου και ιδιότητες δασικών προϊόντων, και δασική γενετική, ενώ για το 8ο εξάμηνο τα εξής: Διευθετήσεις ορεινών υδάτων, διαχείριση και βελτίωση λιβαδιών, δασική διαχειριστική, δασική οικονομική, δασική πολιτική, άγρια πανίδα και ιχθυοπονία γλυκέων υδάτων, τεχνολογία ξύλου. Στο Πανεπιστημιακό Δάσος εκτελούνται σήμερα πληθώρα ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μελέτες και διδακτορικές διατριβές με αποδέκτες τόσο το ίδιο το δάσος Περτουλίου, όσο και τα δάση της ελληνικής επικράτειας.
Κτιριακές εγκαταστάσεις
Για την εκπαίδευση, την έρευνα και τη διαχείριση του δάσους υπάρχει σχετική υποδομή και κτιριακές εγκαταστάσεις (κοιτώνες φοιτητών και εκπαιδευτικού προσωπικού, εστιατόριο, διοικητήριο, καθώς και άλλα κτίρια) συνολικά εμβαδού 5.930 τ.μ. Οι πρώτες κτιριακές εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν το 1940 και συνεχίστηκαν το 1954 βασισμένες σε αρχιτεκτονικά σχέδια, προσαρμοσμένες σε αρχιτεκτονικά σχέδια, προσαρμοσμένα άριστα στο φυσικό περιβάλλον, του διάσημου αρχιτέκτονα Πικιώνη, καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, τα οποία ολοκληρώθηκαν το έτος 1966. Για τον ίδιο σκοπό από το έτος 1991 με πρωτοβουλία του αειμνήστου καθηγητού και Προέδρου του Τ.Δ.Δ.Π.Δ. Γεωργ. Στεργιάδη και χρηματοδότηση από τα ΣΠΑ, άρχισε η κατασκευή νέων σύγχρονων κτιριακών εγκαταστάσεων σε έκταση 40 στρεμ. συνολικού εμβαδού 6.000 τ.μ. περίπου.
Προστασία – τουριστική αξιοποίηση
Για την προστασία του δάσους λαμβάνονται δασοκομικά και διαχειριστικά μέτρα, καθώς και όλα τα μέτρα για τον έλεγχο των διαφόρων παραβάσεων (φωτιές, λαθροθηρία, λαθροβοσκή, παράνομη υλοτομία κλπ) ενώ πρωταρχικό σκοπό αποτελεί η διατήρηση της αειφορίας των καρπώσεων και των προσόδων του δάσους. Έχουν τοποθετηθεί προστατευτικές μπάρες σε εισόδους των δρόμων σε όλο το δάσος εμποδίζοντας έτσι την ανεξέλεγκτη πρόσβαση αυτοκινήτων σε αυτό. Το Υπ. Γεωργίας επί υπουργίας Κ. Σημίτη το 1984, επέδωσε στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου το πρώτο βραβείο και αντίστοιχο χρηματικό έπαθλο για την προσφορά του στην προστασία, βελτίωση και βιώσιμη ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας. Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του δάσους στη σημερινή άριστη κατάστασή του έχει και το προσωπικό που απασχολείται από τη Διοίκηση Δάσους Περτουλίου. Το δάσος μπορεί να προσφέρει αναρίθμητες ευκαιρίες και δυνατότητες ορεινής αναψυχής. Υπάρχουν χώροι υπαίθριου γεύματος στις θέσεις «Αγ. Κυριακή», έκτασης 40 στρεμ. (με κατασκευές όπως WC, λουτρά, βρύσες, εστίες φωτιάς, γήπεδο μπάσκετ, στη «βρύση Ντίνου» και στα λιβάδια Περτουλίου. Από το έτος 1983 σε ειδικά επιλεγμένη θέση του Παν/κου Δάσους Περτουλίου διαμορφώθηκε και λειτουργεί σήμερα χιονοδρομικό κέντρο με πίστα συνολικού μήκους 1100 μέτρων και σε υψόμετρο από 1130 μέχρι 1370 μ. Η λειτουργία του χιονοδρομικού κέντρου Περτουλίου έχει ως αποτέλεσμα χιλιάδες επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα να καταφθάνουν στην περιοχή για να απολαύσουν το χιόνι, αλλά και το μοναδικό τοπίο της περιοχής. Έτσι δίνεται παράλληλα μεγάλη ώθηση για την ανάπτυξη τουριστικών επαγγελμάτων, ανεβάζοντας συγχρόνως το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Η ανάπτυξη των ορεινών σπορ στο Π.Δ. Περτουλίου έχουν γίνει με ιδιωτική πρωτοβουλία και έχουν πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της περιοχής. Τα Περτουλιώτικα λιβάδια είναι ο κυριότερος πόλος έλξης των επισκεπτών του Περτουλίου αλλά και των γειτονικών δημοτικών διαμερισμάτων, καθώς δημιουργούν, σε συνδυασμό με το δάσος και τα ζώα που βόσκουν αμέριμνα, ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Από τον «Κόζιακα» διέρχεται το διεθνές ορειβατικό μονοπάτι Ε4, ενώ στην κορυφή «Αστραπή» σε υψόμετρο 1738 μέτρων, υπάρχει και το ορεινό καταφύγιο «Χατζηπέτρος» με 16 κλίνες.
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
Πλήθος από πολιτιστικές εκδηλώσεις, αγώνες και φιλοξενίες πραγματοποιούνται στους χώρους και τις εγκαταστάσεις του Δάσους Περτουλίου. Επίσης, ενημερώσεις και ξεναγήσεις σχολείων και συλλόγων γίνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους από τους 2 δασολόγους της διοίκησης του Παν. Δάσους Περτουλίου. Σημαντική εκδήλωση είναι το Αντάμωμα των Σαρακατσαναίων που διοργανώνεται στα Περτουλιώτικα λιβάδια, συνεχώς από το έτος 1982 μέχρι σήμερα και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών (περίπου 20.000) από όλα τα μέρη της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού.
