Στα πλαίσια του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη διετία 2013 – 2014, η 19η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διοργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων οι οποίες ήταν αφιερωμένες «Στα πρόσωπα του χρόνου».
Στην πόλη των Τρικάλων επιλέχτηκαν δύο χώροι για την προβολή του πολύπλευρου έργου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.α) Το Βυζαντινό Κάστρο στο οποίο πραγματοποιείται έργο για την ανάδειξή του και β) το Κουρσούμ Τζαμί στο οποίο πραγματοποιήθηκε έκθεση αντικειμένων καθημερινής χρήσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών χρόνων.
Εμείς, μία ομάδα παιδιών του 3ου Γυμνασίου Τρικάλων με τη διευθύντριά μας κ. Αμαλία Ηλιάδη επισκεφτήκαμε τη Δευτέρα 21 Οκτωβρίου αυτούς τους ιδιαίτερα σημαντικούς χώρους για να συναντήσουμε τους αρχαιολόγους και άλλους επιστήμονες που έχουν αφοσιωθεί στην προστασία και την προβολή των μνημείων μας .Οι αρχαιολόγοι μας περίμεναν στο κάστρο για να μας ξεναγήσουν στους χώρους του, αλλά και για να προβάλλουν το πολυσχιδές έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ανασκαφικό, αναστηλωτικό, εκπαιδευτικό καθώς και τη σημασία του για την οικονομία, την ανάπτυξη, την ενίσχυση της ταυτότητας και την εκπαίδευση της τοπικής κοινωνίας. Εκεί, μας περίμεναν και μας μίλησαν γι’ αυτό το μεγάλης ιστορικής αξίας μνημείο και χαρακτηριστικό δείγμα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του θεσσαλικού χώρου, που είναι κτισμένο στα βόρεια της πόλης, σε θέση στρατηγικής σημασίας.
Σύμφωνα με τον Προκόπιο, το κάστρο ανεγέρθηκε από τον Ιουστινιανό Α΄ τον 6ο αιώνα, πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων γνώρισε εκτεταμένες οικοδομικές και επισκευαστικές εργασίες. Κατά την άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς ορισμένα τμήματα του κάστρου καταστράφηκαν, ωστόσο η μεγάλη στρατηγική σημασία που απέκτησε η πόλη ανάγκασε τους Οθωμανούς να επισκευάσουν, να συμπληρώσουν και να διατηρήσουν τα σωζόμενα τμήματα.
Το τείχος του είναι πολυγωνικού σχήματος, με πέντε πύργους και πολλές μικρές πολεμίστρες. Είναι χωρισμένο σε τρία διαζώματα. α) Στο πρώτο διάζωμα, όπου υπάρχει η κύρια είσοδος στη δυτική πλευρά, ενώ στην ανατολική πλευρά κατασκευάστηκε λίθινη κλίμακα για την πρόσβαση προς την πόλη. Στο εσωτερικό του διαζώματος λειτουργεί τουριστικό περίπτερο. β) Στο δεύτερο διάζωμα που είναι και το μεγαλύτερο, κατασκευάσθηκε από τους Οθωμανούς ρολόι μεγάλων διαστάσεων, το οποίο καταστράφηκε από τους Γερμανούς και στη θέση του τοποθετήθηκε το 1936 το σημερινό ρολόι, ύψους 33 μ. και γ) Στο τρίτο διάζωμα που είναι και το σημαντικότερο, αφού έχει περίοπτη θέση κι οπτική επαφή με όλη τη γύρω περιοχή και αποτελεί την ακρόπολη του κάστρου. Αποτελούσε το έσχατο καταφύγιο των αμυνομένων. Στο εσωτερικό του σώζεται το κτίριο που χρησίμευε ως πυριτιδαποθήκη. Στο διάζωμα αυτό οι αρχαιολόγοι διενήργησαν μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα με την οποία αποκαλύφθηκε ,κοντά στην πυριτιδαποθήκη, κατασκευήπου χρησίμευε πιθανόν ως αγωγός που μετέφερε την πυρίτιδα στις επάλξεις του περιβόλου του κάστρου. Επίσης, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως όστρακα με εφυάλωση που χρονολογούνται στα μεταβυζαντινά χρόνια, καθώς και αβαφή κεραμική.
Δύο έργα, τόνισαν οι αρχαιολόγοι, πρόκειται να αλλάξουν την όψη του κάστρου. Το πρώτο αφορά την αποκατάσταση τμημάτων του τρίτου διαζώματος και το δεύτερο την ανάδειξη της περιοχής γύρω από τα τείχη για την πλήρη ανάδειξη του μνημείου. Οι επεμβάσεις αυτές σκοπό έχουν τη διαμόρφωση μονοπατιών για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και τη δημιουργία διαδρόμων περιήγησης για την κίνηση των πεζών-επισκεπτών στο άλσος, για να χρησιμοποιηθεί για εκπαιδευτικούς, αισθητικούς λόγους ή για αναψυχή. Η ανάδειξη αυτή θα οδηγήσει στην αύξηση της τουριστικής κίνησης της πόλης των Τρικάλων και της ευρύτερης περιοχής.
Αφού θαυμάσαμε το υπαίθριο θέατρο του Φρουρίου και ολόκληρη την πόλη ,ψηλά από τον πύργο του ρολογιού, κατευθυνθήκαμε προς το Κουρσούμ Τζαμί, το οποίο άνοιξε τις πύλες του στην έκθεση αντικειμένων καθημερινής χρήσης βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων.
Το Κουρσούμ Τζαμί είναι ένα μεγαλοπρεπές κτίριο ,σχήματος κύβου που καλύπτεται με μεγάλο θόλο, και μιναρέ. Η κεντρική αίθουσα , ο χώρος προσευχής, καλύπτεται από έναν ημισφαιρικό τρούλο με διάμετρο 18,50μ. και γενικό ύψος που φθάνει τα 22,5μ. Ο τρούλος είναι αποκλειστικά κατασκευασμένος από πλίνθους και εξωτερικά μολυβοσκέπαστος, από τον οποίο πήρε την ονομασία του το τέμενος(κουρσούμ = μολύβι). Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι στα τόξα που διαμορφώνονται στο επάνω μέρος των τοίχων, έχουν ενσωματωθεί κεραμικά δοχεία για καλύτερη ακουστική στην αίθουσα. Είναι κτισμένο από πελεκητές πέτρες ανάμεσα στις οποίες μεσολαβούν στρώσεις ερυθρών πλίνθων. Έχει την κεντρική είσοδο που οδηγεί στην αίθουσα και δύο άλλες που οδηγούν στον εξώστη. Ο τοίχος του βάθους καλύπτεται με μαρμάρινη επένδυση από γκρίζο μάρμαρο και στο κέντρο του βρίσκεται μαρμάρινη πλάκα, στην οποία πιθανότατα θα αναγραφόταν κτητορική επιγραφή. Στη δυτική πλευρά εκτείνεται στοά, που τονίζει και κάνει πιο επιβλητική την είσοδο. Στη ΒΔ γωνία του τεμένους σώζεται ο ασκεπής μιναρές του. Η κατεστραμμένη παλιότερα στοά στην πρόσοψη, αναστηλώθηκε πρόσφατα.
Η παράδοση λέει, ότι ο πρίγκιπας Οσμάν Σαχ, γιος του σουλτάνου Σουλεϊμάν ήλθε στα Τρίκαλα κυνηγημένος και άρρωστος. Επειδή στα Τρίκαλα γιατρεύτηκε, έχτισε το τζαμί αυτό σε ανάμνηση της σωτηρίας του. Κτίστηκε στα μέσα του 16ου αι. από τον ονομαστό αρχιτέκτονα Σινάν Πασά, ο οποίος ήταν ελληνικής καταγωγής. Είναι το μόνο σωζόμενο από τα πολλά οθωμανικά τζαμιά που υπήρχαν κάποτε στην πόλη των Τρικάλων.
Στα νότια του τεμένους και σε μικρή απόσταση από αυτό σώζεται ο τουρμπές (μαυσωλείο) δηλαδή ο τάφος του Οσμάν Σαχ, κτίσμα οκταγωνικού τύπου. Φωτίζεται από δύο σειρές παραθύρων στις έξι πλευρές, τα οποία είναι όμοια με εκείνα του τεμένους, εκτός από τον τοίχο με προσανατολισμό προς τη Μέκκα που δεν έχει παράθυρα. Σήμερα στο εσωτερικό του φυλάσσονται αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής.
Ο εκθεσιακός χώρος του Τζαμιού είναι εντυπωσιακός και προκαλεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Τα σπουδαία εκθέματα που φιλοξενούνται εκεί ,του δίνουν την ευκαιρία να ταξιδέψει στο πολυσήμαντο παρελθόν και να γνωρίσει πολιτισμούς άλλων ιστορικών εποχών. Τα πήλινα και μεταλλικά αντικείμενα στις προθήκες, με τις ταμπελίτσες που δηλώνουν την ταυτότητά τους, διαγράφουν την πορεία της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. Την καθημερινότητα και τον πολιτισμό της εποχής εκείνης.
Εκεί στον ίδιο εκθεσιακό χώρο, η 19η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μετέφερε το Σχεδιαστήριο και το σχεδιαστή της, ο οποίος μας παρουσίασε ένα μικρό δείγμα της πολύπλευρης δουλειάς του, που τόσο αναγκαία και απαραίτητη είναι για την διάσωση της πολιτιστικής και ιστορικής μας κληρονομιάς, καταδεικνύοντας έτσι τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα.
Επιστρέψαμε στο σχολείο μας με τις καλύτερες εντυπώσεις, με μνήμες μιας άλλης ιστορικής εποχής και με εικόνες από τον πολιτισμό της Ανατολής. Ευαισθητοποιηθήκαμε ως προς τη συντήρηση και την προβολή της πολιτιστικής μας μνήμης, ως προς την σημασία της ανασκαφής και του ρόλου της στην ανάγνωση του παρελθόντος . Είμαστε περήφανοι για την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά του Νομού μας.
