Το Βαρούσι βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης και εκτείνεται στις κατωφέρειες δύο λόφων, του Φρουρίου και του Προφήτη Ηλία . Ένα ισχυρό σημείο αναφοράς που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση και τη ζωή του είναι οι εκκλησίες, επτά μέσα στον οικισμό και δύο στα άκρα του. Οι εκκλησίες αυτές χτίστηκαν γύρω στα 1600 αλλά οι περισσότερες ανοικοδομήθηκαν το 19ο αιώνα. Η παλιότερη που σώζεται σήμερα είναι ο Αγ. Δημήτριος (από το 1580).
Οι παλιότερες εκκλησίες έχουν μικρότερο μέγεθος και φτωχή εμφάνιση. Είναι ενταγμένες μέσα στον οικισμό χωρίς κανένα διακριτικό στοιχείο, πράγμα που υπαγορευόταν από τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινότητα στους πρώτους αιώνες της τουρκικής κατοχής. Αντίθετα, το 19ο αιώνα, με τη μεγαλύτερη ανοχή των Τούρκων, την ευρύτερη οικονομική δυνατότητα και ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας, υπήρχε η άνεση οι εκκλησίες να γίνουν μεγαλύτερες, πλουσιότερες, να αναδεικνύονται σαφώς μέσα στον οικισμό. Έτσι πολλές εκκλησίες ανοικοδομούνται στα πρότυπα της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής που εξαπλώνεται από το 18ο αιώνα και μετά, σε πανελλήνια σχεδόν κλίμακα, αντικαθιστώντας τους παλιούς μονόκλιτους ναούς.
Οι σωζόμενοι σήμερα παλαιοί και νέοι ναοί αυτής της παραδοσιακής συνοικίας, κατά χρονολογική σειρά, είναι:
1) Του Αγίου Δημητρίου.
Πρόκειται για έναν μικρό ναό με νεότερες προσθήκες, ο οποίος βρίσκεται στην συνοικία Βαρούσι , επί της οδού Αγίων Αναργύρων. Η ανέγερσή του τοποθετείται, όχι με βεβαιότητα, πριν από το 1588. Έχει τοιχογραφίες του 17ου αιώνα, ενώ το τέμπλο του ανακαινίστηκε το 1839.
2) Των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
Βρίσκεται και αυτός στην συνοικία Βαρούσι, ΝΑ του φρουρίου, επί της οδού Αγίων Αναργύρων. Έχει παλιές και ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Είναι άγνωστο πότε ανεγέρθηκε. Εκ βάθρων ανακαίνιση και ιστόρηση (αγιογράφηση) έγινε το 1575. Στον ναό των Αγίων Αναργύρων υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Ευθυμίου και του Αγίου Σπυρίδωνος.
3) Του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος και Αγίου Παντελεήμονος.
Στην συνοικία Βαρούσι, πίσω από τον μεγάλο ναό της Παναγίας Φανερωμένης και μπροστά ακριβώς από τις σκάλες, από τις οποίες ανεβαίνουμε στο φρούριο, υπάρχει ο μικρός μονόκλιτος καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος και Αγίου Παντελεήμονος. Έχει και αυτός ωραίες τοιχογραφίες. Για την χρονολόγησή του δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, πιθανόν να είναι σύγχρονος του ναού των Αγίων Αναργύρων (τέλος 16ου με αρχές 17ου αι.).
4) Του Ιωάννου του Προδρόμου.
Μονόκλιτος καμαροσκέπαστος ναός. Βρίσκεται δυτικά κοντά στο ναό του Αγ. Νικολάου, του οποίου αποτελεί παρεκκλήσιο. Ανεγέρθηκε και ιστορήθηκε (ολοκληρώθηκε με αγιογραφίες) το 1674. Έχει παλιές και καλής τέχνης εικόνες στο τέμπλο, το οποίο έγινε την ίδια εποχή.
5) Της Αγίας Μαρίνας.
Βρίσκεται στον αυχένα του λόφου του φρουρίου και του λόφου του προφήτη Ηλία. Είναι μονόκλιτη βασιλική. Ο σημερινός ναός έχει ανακαινισθεί το 1924. Τότε προκλήθηκαν σοβαρές αλλαγές στον παλιό ναό. Ο αρχικός ναός, κατά τον Ν. Γιαννόπουλο, κτίστηκε το 1766 και ιστορήθηκε το 1767.
6) Της Αγίας Παρασκευής.
Πρόκειται για μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική, η οποία βρίσκεται στην καρδιά του Βαρουσίου. Κτίστηκε το1843. Το 1932 έγιναν στο ναό σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Έχει ωραιότατο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1845, άμβωνα και θρόνο, ενώ φυλάσσονται σ’ αυτόν αρκετές παλιές εικόνες προερχόμενες από τον ναό του Αγίου Δημητρίου. Εντός του ναού υπάρχει παρεκκλήσιο του Αγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας του Θαυματουργού του οποίου λείψανα φυλάσσονται σ’ αυτό.
7) Της Παναγίας Φανερωμένης ή του Γενεσίου της Θεοτόκου.
Είναι και αυτή μεγάλη τρίκλιτη βασιλική και βρίσκεται στο Βαρούσι, νότια του Φρουρίου, στο τέρμα της οδού 25ης Μαρτίου. Η ανοικοδόμηση της άρχισε το 1849 και τελείωσε το 1853. Έχει ωραίο ξυλόγλυπτο «επιχρυσωμένο» τέμπλο του 1887. Ξυλόγλυπτοι επίσης είναι ο δεσποτικός θρόνος και ο άμβωνας. Στον εξωνάρθηκα του ναού βρίσκεται το παρεκκλήσιo του Αγίου Φανουρίου.
8) Της Αγίας Επισκέψεως.
Είναι ο μεγαλύτερος, μετά τον ναό του Αγίου Νικολάου, ναός των Τρικάλων. Είναι τρίκλιτη βασιλική και βρίσκεται στο Βαρούσι, ΝΑ του φρουρίου. Η ανέγερσή της άρχισε το 1863 και τελείωσε το 1877.Κτίστηκε από μαστόρους Ζουπανιώτες (από τον Πεντάλοφο Κοζάνης). Εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ήταν για πολλά χρόνια ο μητροπολιτικός ναός των Τρικάλων και σ’ αυτόν έγινε η δοξολογία στις 25 Αυγούστου 1881 κατά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, κατά την οποία απήγγειλε το ποίημά του «Στ’ αδέλφια μας» ο ποιητής Χρήστος Χρηστοβασίλης. Εντός του ναού υπάρχει το παρεκκλήσιο του Αγίου Στυλιανού. Στην θέση του σημερινού ναού πιθανόν υπήρχε άλλος παλαιότερος ναός της Αγίας Επισκέψεως, στον οποίο μαρτυρείται η λειτουργία σχολείου της «εγκυκλίου παιδεύσεως» στα 1543.
9) Του Αγίου Νικολάου.
Από το 1967 είναι ο μητροπολιτικός ναός των Τρικάλων και βρίσκεται βόρεια της οδού Στρατηγού Σαράφη), δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο και στη νότια άκρη του Βαρουσίου. Είναι ο μεγαλύτερος ναός της πόλης. Θεμελιώθηκε τον Οκτώβριο του 1948 και η πρώτη Θεία Λειτουργία σ ‘αυτόν έγινε την Κυριακή των Βαΐων του 1960.Το σχέδιο του ναού έκανε ο Αθηναίος Στ. Νομικός. Στην θέση του σημερινού υπήρχε άλλος ναός (του 1870), ο οποίος όμως βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα στις 15 Απριλίου 1941, Μεγάλη Τρίτη, και καταστράφηκε εντελώς.
πηγές: 1) Θεόδωρου Νημά : ΤΡΙΚΑΛΑ – ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ – ΜΕΤΕΩΡΑ – ΠΙΝΔΟΣ- ΧΑΣΙΑ
(εκδ. ΑΦΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1987)
