Οι σχολικές εκδρομές, μονοήμερες και ολιγοήμερες, είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έχουν σχέση και με τη μάθηση και με την ψυχαγωγία των μαθητών. Με τη μάθηση, γιατί προσφέρουν τη δυνατότητα στους μαθητές να επισκεφτούν και να γνωρίσουν μέρη με μορφωτική αξία, και με την ψυχαγωγία, γιατί τους δίνουν την ευκαιρία να ξεφύγουν, έστω για λίγο, από τις απαιτήσεις και την ένταση του καθημερινού σχολικού προγράμματος και να έρθουν σε επαφή με τη φύση και με δημιουργήματα του πολιτισμού που προσφέρουν αισθητική απόλαυση και πνευματική- ψυχική ευχαρίστηση.
Κατά τη διάρκεια της φετινής σχολικής χρονιάς μεικτή ομάδα μαθητριών/τών του σχολείου μας συμμετείχε σε δύο εκπαιδευτικά, πολιτιστικά προγράμματα με τους ακόλουθους θεματικούς τίτλους: «Από τη σχολική βιβλιοθήκη, στους δρόμους της αρχαιολογίας και της τοπικής ιστορίας : Η περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων του Ζάρκου Τρικάλων» & «Ψηφιακές-εικονικές αναπαραστάσεις Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης-Βυζαντινού Πολιτισμού». Συντονίστριες εκπαιδευτικοί του προγράμματος ανέλαβαν οι κυρίες Ηλιάδη Αμαλία και Αγναντή Μαρία, φιλόλογοι στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων. Η επιλογή των συγκεκριμένων θεμάτων υπαγόρευσε τη βούληση και απόφασή μας να πραγματοποιήσουμε ημερήσια εκπαιδευτική εκδρομή στα Αμπελάκια Λαρίσης με ενδιάμεσες στάσεις, την Τετάρτη 13 Απριλίου 2016 και με συμμετέχοντες μαθητές/τριες από τα τμήματα: Α2, γ3, γ2, β3, και β1.
Η πρώτη μας στάση ήταν, ειλικρινά, μια πρόγευση πνευματικού και φυσικού παραδείσου. Μια ανάσα ανοιξιάτικης φύσης στην ακμή της, μια πνοή ευωδίας Ελληνορθόδοξου ήθους και ύφους. Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στο χωριό Ζάρκο Τρικάλων, ένα πραγματικό κάστρο στη ν ύπαιθρο χώρα του νομού μας, μας υποδέχτηκε στη θερμή του αγκαλιά, στο πρόσωπο της ευγενέστατης και γλυκύτατης αδελφής που ανέλαβε την ξενάγηση και περιήγησή μας στο χώρο του. Στις πλακόστρωτες και ανθοστολισμένες αυλές του, στον πρόναο και το νάρθηκα, μάθαμε για τις επιδρομές, τις λεηλασίες, τις καταστροφές που υπέστη από στίφη βαρβάρων στο διάβα της μεσαιωνικής μας ιστορίας, ως σύμβολο-σημείο αναφοράς της βυζαντινής πολιτισμικής μας ταυτότητας. Το συγκεκριμένο μοναστήρι υπήρξε το κέντρο της τοπικής χριστιανικής κοινότητας και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι μαθητές και οι μαθήτριές μας εντυπωσιάστηκαν από τις πολυπρόσωπες τοιχογραφίες, τον υποβλητικό φυσικό φωτισμό που δημιουργούνταν από τα στενά παράθυρα του τρούλλου, τα μαρμάρινα, αρχαία ένθετα αρχιτεκτονικά μέλη και τα λιτά κεραμοπλαστικά και πέτρινα μέρη στο εξωτερικό τμήμα του ναού. Το καθολικό, εν συνόλω, ως κόσμημα αρχιτεκτονικής δομημένο με φυσικά υλικά, πέτρα, κέραμους και ξύλο, μας υπενθύμισε το απωλεσθέν, εν πολλοίς, δέσιμο με τη μητέρα φύση, που τόσο μας ταλανίζει στην εποχή μας…
Το παραδοσιακό μοναστηριακό κέρασμα-φρεσκότατο λουκουμάκι και ένα εύγευστο μπακλαβαδάκι-που απλόχερα και με αγάπη μας προσφέρθηκε από τις μοναχές, τόνωσε τα πλούσια ενεργειακά μας αποθέματα για μιαν αντάξια του ξεκινήματος ταξιδιωτική συνέχεια. Κατά την έξοδό μας από το μοναστηριακό περίβολο, η κτητορική επιγραφή, εντοιχισμένη στην κεντρική πύλη, μας θύμισε νοερά πως τα τεκμήρια της ιστορίας, τα δημιουργούμε μόνοι μας οι άνθρωποι των διαφόρων εποχών… Στο σημείο, μάλιστα, αυτό οι μαθητές μας , μας εξέπληξαν θετικά με τα εύστοχα σχόλια και τις επισημάνσεις τους για το ρόλο του πανδαμάτορα χρόνου στις ζωές των ανθρώπων, ως υποκειμένων αλλά και ως αντικειμένων της Ιστορίας…
Απολαμβάνοντας δεόντως την καθαρή και ήρεμη φύση του Θεσσαλικού κάμπου εποχούμενοι, φτάσαμε στον επόμενο ενδιάμεσο προορισμό μας: το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας στο λόφο Μεζούρλο.( https://larisa.culture.gr/siteapps/joomla-20418/htdocs/index.php/mouseia-kai-ekthesiakoi-xoroi). Εκεί νιώσαμε να διασχίζουμε, σχεδόν να διαπερνούμε, την Ιστορική Ελληνική-και δη Θεσσαλική- συνέχεια, από την απώτατη προϊστορία ως τη νεότερη εποχή της Τουρκοκρατίας, μέσω Βυζαντίου. Ήταν σα να μπαίναμε στη μηχανή του χρόνου γοητευμένοι επί 2 (δύο) σχεδόν ώρες από τα ίχνη, τα υλικά κατάλοιπα, τα αρχαιολογικά ευρήματα ή και τα επιβλητικά μνημεία των προγόνων μας, ανθρώπων περασμένων ανεπιστρεπτί εποχών, άλλοτε ένδοξων μα και απρόσμενα σκληρών… Οι ερωτήσεις, οι απορίες, οι παρατηρήσεις των μαθητών και των μαθητριών μας καθοδηγούσαν σαν χάρτης πλοήγησης τις διανοητικές μας διαδρομές και, έτσι, ξαναβιώσαμε τα μαθήματα της σχολικής τάξης με τρόπο απτό, άμεσο, ουσιαστικό και συνοπτικό, σαν εποπτική επανάληψη Μουσειοπαιδαγωγικής προσέγγισης. Κατά την ολοκλήρωση της ξενάγησης-περιήγησής μας στο υπέροχα στημένο και πλουσιώτατο σε αρχαιολογικό υλικό αυτό Μουσείο, δεν παραλείψαμε, βέβαια, να καταγράψουμε τις εντυπώσεις μας, ως Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, στο βιβλίο των επισκεπτών.
Προετοιμασμένοι επαρκώς για όλα όσα θαυμαστά θα αντικρίζαμε στον επόμενο σταθμό μας, δηλαδή στον παραδοσιακό και διατηρητέο οικισμό Αμπελάκια Λάρισας, όσο πλησιάζαμε τόσο μεγάλωνε η χαρά και συνάμα οι υψηλές μας προσδοκίες. Κάποια στιγμή, ο φιδογυριστός δρόμος με τις πολλές στροφές τελείωσε και τα Αμπελάκια απλώθηκαν μπροστά μας με όλη την κρυφή τους ομορφιά. Αυτή η επιφανειακή αντίφαση άλλωστε, μας ώθησε να εξερευνήσουμε τον ιδιότυπο αρχιτεκτονικά οικισμό. Πέτρινα Αρχοντικά, Μουσεία, Εκκλησίες, καλντερίμια, παγωμένα τρεχούμενα νερά, πλατάνια, ιστορικές περιηγήσεις στον οικισμό και ταξίδια στο χρόνο… με μερικές μόνο λέξεις… Η ιστορική και γραφική κοινότητα των Αμπελακίων είναι ένας καταπληκτικός προορισμός καθόλη τη διάρκεια του έτους, ιδιαίτερα όμως κατά την άνοιξη. Τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα του παραδοσιακού οικισμού συμπαρασύρουν το βλέμμα του επισκέπτη και φανερώνουν την άνθιση της κοινότητας τους προηγούμενους αιώνες της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Εξάλλου, τα Αμπελάκια είναι γνωστά για την ίδρυση του πρώτου συνεταιρισμού στον κόσμο με την επωνυμία «Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αμπελακίων», που προέκυψε από τη συνένωση των πέντε κυριότερων οικοτεχνιών («Συντροφίες») το 1778. Ο συνεταιρισμός αύξησε με γοργούς ρυθμούς την παραγωγή του δίνοντας έμφαση στην ποιότητα της βαφής των νημάτων (με το ριζάρι) και μετέτρεψε τα Αμπελάκια σε οικονομικό κέντρο. Απόρροια η άνθιση των τεχνών και των γραμμάτων. Ο Συνεταιρισμός διαλύθηκε οριστικά το 1812.
Στα κρυφά και στα φανερά, τα Αμπελάκια μας αποζημίωσαν με τον καλύτερο τρόπο για τη σχετική κούραση από την πεζοπορία, ανταποκρινόμενα πλήρως σε όσα περιμέναμε να θαυμάσουμε: ιδιαίτερα το Αρχοντικό του Σβάρτς, το κέντρο της περίφημης εκείνης συντροφίας των Αμπελακίων, που είναι ένα από τα σπουδαιότερα κοσμικά κτίρια του Ελλαδικού χώρου. Αποτελείται από τρεις ορόφους, όπου υπάρχει η αίθουσα υποδοχής, τα υπνοδωμάτια και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Χρονολογείται στα 1787 και παρουσιάζει πλούσια διακόσμηση (ζωγραφική και ξυλόγλυπτη). Tο Αρχοντικό άρχισε να κτίζεται το 1778 ως κατοικία του Προέδρου του Συνεταιρισμού των Αμπελακίων Γεωργίου Μαύρου-Σβαρτς. Υπήρξε επίσης και η έδρα του Συνεταιρισμού αυτού, καθ’ όλη τη διάρκεια της σαραντάχρονης και πλέον λειτουργίας του (1778-1820). Το 1965 αγοράστηκε από το Ελληνικό Κράτος και από τότε λειτουργεί ως επισκέψιμο μνημείο. Χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα, το αρχοντικό έχει κάτοψη σε σχήμα Γ και αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους, από τους οποίους ο ανώτερος φέρει προεξοχές (σαχνισιά). Στο εσωτερικό το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι οι τοιχογραφίες, που καλύπτουν όλους τους χώρους πάνω από ξύλινες επενδύσεις. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος, έργο ζωγράφου γνωστού μόνο με τα αρχικά Λ.Λ., ολοκληρώθηκε το 1978. Αποτελείται από μικρές και μεγάλες συνθέσεις, με γεωμετρικό και φυτικό διάκοσμο καθώς και τοπία, που ξεχωρίζουν τόσο για τον πλούτο των θεμάτων τους όσο και για τη δεξιοτεχνία και την ποιότητα της εκτέλεσής τους. Το αρχοντικό Σβάρτς, δέχτηκε σχεδόν πλήρη αναστήλωση στις εξωτερικές πλευρές.
Οι μαθητές και οι μαθήτριές μας εντυπωσιασμένοι από αυτό το επιβλητικό αρχοντικό, ένδοξο ερείπιο του σήμερα με έντονη την πατίνα του χρόνου στο εσωτερικό του, προέβησαν και στην ακόλουθη εύστοχη παρατήρηση: πως οι διακοσμητικές τοιχογραφίες του αποτελούν μια δημιουργική μείξη βυζαντινών –παραδοσιακών στοιχείων λαϊκής ζωγραφικής και επιδράσεων δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής μπαρόκ. Εύλογα σκέφτεται κανείς πως οι μαθητές του Μουσικού Σχολείου παρουσιάζουν αυτή την βαθιά αίσθηση των καλλιτεχνικών ρευμάτων, αυτή την ευαισθησία στην πρόσληψη και ερμηνεία της τέχνης, λόγω και του ότι η τέχνη της Μουσικής και η Ιστορία της Τέχνης που διδάσκονται, τους ανοίγουν καινούριους δρόμους, νέους ορίζοντες καλλιτεχνικής έκφρασης. Άλλωστε, οι διάφορες μορφές τέχνης επικοινωνούν μεταξύ τους, κατά το σχήμα των συγκοινωνούντων δοχείων.
Μετά τα θαυμάσια που κοινωνήσαμε και απολαύσαμε στα Αμπελάκια, σώματι και πνεύματι, η θαλασσινή αύρα του Στομίου(Τσάγεζι) ανανέωσε τη διάθεσή μας για αρχαιολογικές και σύγχρονες διαδρομές: στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας σταθήκαμε ως άλλοι αρχαίοι Έλληνες πολίτες, αναστοχαζόμενοι γιατί η αρχαία τραγωδία πιστεύουμε και νιώθουμε πως περνά ακόμη απ΄τις ζωές μας και τις συνταράσσει… Όσο για την ιστορία του μεγαλοπρεπούς αυτού μνημείου που στη μεσοβυζαντινή περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο, το θέατρο, πέρα από το ανέβασμα θεατρικών και μουσικών παραστάσεων, φιλοξενούσε τις συνεδριάσεις της εκκλησίας του λαρισαϊκού δήμου, η οποία στην αρχαία Λάρισα ονομαζόταν «Αγορά». Επιπλέον σε αυτό συνεδρίαζαν και οι αντιπρόσωποι, σύνεδροι, των θεσσαλικών πόλεων που συμμετείχαν στο Κοινό των Θεσσαλών, μία ομοσπονδία με έδρα τη Λάρισα. Τον 1ο αιώνα π.Χ. το θέατρο μετατράπηκε από τους Ρωμαίους σε αρένα για την τέλεση επίσημων εορταστικών εκδηλώσεων, μονομαχικών αγώνων, θηριομαχιών και παραστάσεων μίμων.
Το θέατρο αυτό αποτελούσε πάντα κέντρο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής των αρχαίων Λαρισαίων. Αυτό αποδεικνύεται από ένα πλήθος ευρημάτων, κυρίως επιγραφών και γλυπτών, που μας έχει αποδώσει η ανασκαφή του.
Στον επίλογο και ως αποφώνηση αυτής της επιτυχημένης καθ΄όλα πολιτιστικής σχολικής εκδρομής, διατείνομαι πως είναι απαραίτητο να επισημανθούν , όπως και έγινε, σε μαθητές, εκπαιδευτικούς-καθηγητές και όλους, εν γένει, τους Έλληνες πολίτες ότι: Η οργάνωση εκπαιδευτικών σχολικών εκδρομών στην ευρύτερη περιοχή της Ελληνικής περιφέρειας είναι ένα έργο που αντικατοπτρίζει την αγάπη των ανθρώπων για τον τόπο τους και την πολιτιστική τους κληρονομιά, συλλογικό και εμπνευσμένο από την ανάγκη του τόπου για ανάπτυξη. Εξάλλου, η Ελλάδα στο σύνολό της αποτελεί μια ιδιαίτερη γεωγραφική ενότητα, συνδυάζοντας τόσο το ορεινό όσο και το θαλάσσιο τοπίο με αδιάσπαστη οικιστική συνέχεια από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα. Οριοθετεί έναν ιστορικό τόπο με μοναδική σημασία και συνέχεια σε όλες τις περιόδους, από την προϊστορική έως και τη σύγχρονη, με κατάλοιπα μνημείων της αρχαίας και βυζαντινής κυρίως περιόδου, ιδιαίτερα σημαντικά για την ιστορική-αρχαιολογική, καλλιτεχνική, αισθητική και περιβαλλοντική τους αξία.
Η οργανωμένη εκπαιδευτική επίσκεψη προσφέρει, με τον τρόπο αυτό, στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα γνωριμίας τους με τον πολιτισμό μιας εποχής και μιας περιοχής. Η χώρα μας, λοιπόν, θεωρείται δίκαια ως μια από τις πλέον παραδοσιακές περιοχές της Ευρώπης με πολύτιμη ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Είναι ένα «ανοιχτό μουσείο» που συνδυάζει αναρίθμητα ιστορικά μνημεία με την απερίγραπτη φυσική ομορφιά του επιβλητικού τοπίου της. Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, τα παγκοσμίου φήμης αρχαία μνημεία, τα κάστρα, τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία, οι ανεμόμυλοι, και οι δεκάδες μοναδικοί παραδοσιακοί οικισμοί με την επιβλητική τους δόμηση το επιβεβαιώνουν. Η γλώσσα, τα ιδιώματα και οι ντοπιολαλιές της Ελλάδας που την καθιστούν «ανοιχτό μουσείο» και βιωματικό σχολείο παιδείας και πολιτισμού, συνιστούν τον κύριο λόγο για τον οποίο ο τόπος μας δύναται να επιλεγεί ως μοναδικός εκπαιδευτικός προορισμός για τους μαθητές όλων των βαθμίδων.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων
