Ο κ. Φρυσίρας (ιδιοκτήτης και υπεύθυνος διευθυντής του αντίστοιχου Μουσείου σύγχρονης τέχνης) έλεγε πρόσφατα στο «Βήμα» ότι ο Κουνς και ο Χερστ φτιάχνουν σκουπίδια. Αυτή είναι η άποψή του για τους δύο πιο διάσημους καλλιτέχνες του κόσμου.
Συμφωνώ μαζί του, εν γνώσει μου ότι αυτή είναι μια συναισθηματική απάντηση, σε αρμονία με τα σημάδια της εποχής που διανύουμε τώρα. Δεν είμαι πολέμια της ελευθερίας της έκφρασης, μια και πιστεύω ότι η δημοκρατία είναι το σπουδαιότερο επίτευγμα των δυτικών κοινωνιών. Εάν ο Κουνς θέλει να δημοσιοποιήσει πορνογραφικές φωτογραφίες με την πρώην σύζυγό του, είναι δική του ευθύνη – υπάρχουν στο Διαδίκτυο χιλιάδες φωτογραφίες από ζευγάρια που δημοσιοποιούν την ερωτική τους ζωή. Εάν ο Χερστ θέλει να βάλει έναν καρχαρία σε φορμόλη, είναι δικαίωμά του – υπάρχουν εκατοντάδες μουσεία Φυσικής Ιστορίας με εκθέματα από νεκρά ζώα σε φορμόλη. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν ο Κουνς υποστηρίζει ότι οι φωτογραφίες αυτές είναι τέχνη και για τον λόγο αυτόν απαιτεί 20 εκατ. δολάρια. Το ίδιο και ο Χερστ. Εδώ μπαίνει θέμα ηθικής και αν μη τι άλλο η τέχνη θέτει ηθικές αξίες, ειδικά σε μια δημοκρατική κοινωνία. Το φαινόμενο του μεταμοντερνισμού, και ειδικά των επιγόνων του, μου θυμίζει το παραμύθι με τα καινούργια ρούχα του βασιλιά που κυκλοφορεί γυμνός και οι αυλικοί του τον κολακεύουν για τα αόρατα ρούχα του για να μην τους πουν απολίτιστους.
Σε μια εποχή που καθορίζεται από τα τεχνολογικά επιτεύγματα ανθρωπιστική θέση έχει η «χειροποίητη» τέχνη της ζωγραφικής. Πόσο μάλλον η αναπαραστατική ζωγραφική. Η τέχνη στο σύνολό της, όπως και η φιλοσοφία και οι θετικές επιστήμες, αντιπροσωπεύουν αισθητικές και ηθικές αξίες που έρχονται συχνά σε αντιπαράθεση με την τεχνολογία και την πολιτική. Έχουμε ιστορικές στιγμές όπως η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός, όπου υπήρχαν αλληλεπίδραση και σεβασμός, με αποτέλεσμα την κορύφωση της ανθρώπινης δραστηριότητας, πολιτισμικά και τεχνολογικά. Όσον αφορά την αναπαραστατική ζωγραφική, ας μην ξεχνάμε τις καταπληκτικές τοιχογραφίες στο σπήλαιο της Αλταμίρα πριν από 10.000 χρόνια, όπου η σύνθετη και πολύπλοκη ανθρωποκεντρική τεχνοτροπία μας εκπλήσσει ακόμη. Από τότε ως σήμερα έχουν συμβεί πολλά! Δεν κατανοώ τον λόγο γιατί ένας σύγχρονος ζωγράφος πρέπει να καταραστεί τη γνώση 10.000 χρόνων και να αρχίσει να πασαλείβει μουσαμάδες με χρώματα, να γεμίζει σακιά με κάρβουνα υποστηρίζοντας ότι αυτό είναι ζωγραφική πράξη.
Πάντα ενδιαφέρει η αρχέτυπη εικόνα και η μεταμόρφωσή της στην εκάστοτε ιστορική περίοδο. Μπροστά σε ένα οικείο πρόσωπο ή τοπίο αναγνωρίζω την εικόνα και ανατρέχω αυτόματα στην ιστορία της ζωγραφικής. Κάπως έτσι γεννιέται και το επόμενο έργο τέχνης. Ίσως ο Καρλ Γιούνγκ είχε δίκιο όταν μιλούσε για τη συλλογική συνείδηση του πολιτισμού.
Οπωσδήποτε, είναι έντονη η δυναμική της σχέσης ανάμεσα στη φωτογραφία και στη φωτορεαλιστική ζωγραφική. Όσον αφορά το πορτρέτο συγκεκριμένα, οι δύο αναπαραστάσεις μπορούν να βρεθούν πολύ κοντά στην αλήθεια.Ο φωτορεαλισμός ήταν μια μόδα τη δεκαετία του ’70 κυρίως στις ΗΠΑ, με καταβολές τις τεράστιες ρεκλάμες του δημόσιου χώρου. Ουσιαστικά οι καλλιτέχνες τότε χρησιμοποιούσαν ζωγραφικά μέσα για να κάνουν φωτογραφία. Βέβαια, η φωτογραφία ή το βίντεο συνεισφέρουν στην όξυνση της σύγχρονης ματιάς ενός ζωγράφου, όπως άλλωστε τον 17ο αιώνα καλλιτέχνες όπως ο Βερμέερ χρησιμοποιούσαν την cameraobscura. Στη φωτογραφία, στον φωτορεαλισμό και στα νέα ψηφιακά μέσα έχουμε αναπαραγωγή και απομίμηση της φύσης. Σε μια καλοφτιαγμένη ζωγραφιά υπάρχει υπέρβαση της φύσης από την δημιουργική παρεμβολή του ανθρώπινου παράγοντα και αυτή είναι η κομβική διαφορά.
Στη Γερμανία, στη Γαλλία ή στην Ελβετία η κλασσικότροπη, αναγνωρίσιμη ζωγραφική έχει διατηρήσει την ισχύ της. Ιδιαίτερα ένα μέρος της νεότερης γενιάς καλλιτεχνών έχει απομυθοποιήσει την εικονοκλασία του μοντερνισμού και των επιγόνων του, δημιουργώντας με θάρρος καινούργιες εικόνες. Με μεγάλη μου έκπληξη παρατηρώ ότι στην Ελλάδα τα τελευταία 10-15 χρόνια πρέπει κανείς να ψάξει με το μικροσκόπιο για να δει σύγχρονη ανθρωποκεντρική ζωγραφική στα περισσότερα Ιδρύματα και τις γκαλερί. Όμως δεν υπάρχουν μητροπόλεις της τέχνης στην εποχή μας. Ο μύθος της μητρόπολης κατασκευάστηκε την εποχή των ιδεολογικών συγκρούσεων. Το Τείχος του Βερολίνου έπεσε το 1989. Η ιδιαιτερότητα του σύγχρονου Βερολίνου είναι ότι προσελκύει νέους διεθνείς δημιουργούς. Αυτό δίνει στην πόλη μια φρεσκάδα και μια ένταση σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ΄ το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
(Δακτυλογράφηση: Βάσω Κ. Ηλιάδη)
