Κατά κανόνα μια νοητική καθυστέρηση οφείλεται σε κληρονομική ή επίκτητη βλάβη των εγκεφαλικών λειτουργιών. Η βλάβη αυτή έχει άμεσες επιπτώσεις στις εξελικτικές διαδικασίες της ομιλίας. Οι περισσότερες διαταραχές του λόγου με νοητικώς καθυστερημένων παιδιών είναι αρθρωτικής μορφής, σε συνέχεια έρχονται οι διαταραχές ρυθμού, αναγραμματισμού καθώς και φωνητικές.
Η κατανόηση της φωνητικής και νοηματικής ομιλίας είναι σε απελπιστικό βαθμό περιορισμένη και περιορίζεται μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές του περιβάλλοντος. Λόγω της περιορισμένης προσοχής και της ατελούς λεπτής κινητικότητας των οργάνων της ομιλίας, είναι αδύνατος ο σχηματισμός και η μίμηση των φωνημάτων και των συμπλεγμάτων. Το νοητικώς καθυστερημένο παιδί αρχίζει να μιλάει πολύ αργότερα ότι ένα φυσιολογικό παιδί. Ακόμη και σε μεγάλη ηλικία το νοητικώς καθυστερημένο παιδί χρησιμοποιεί στην ομιλία του, στοιχεία νηπιακής ηλικίας.
Ο Δυσγραμματισμός (ανυπαρξία συντακτικών και γραμματικών κανόνων) είναι εμφανής σε αυτά τα παιδιά. Οι προτάσεις αποτελούνται από λίγες λέξεις και μάλιστα από μονοσύλλαβες ή το πολύ δισύλλαβες.
Ο Τονικός και Κλονικός τραυλισμός είναι πιο συχνός στα παιδιά με καθυστέρηση και η φωνή τους παρουσιάζει αποκλίσεις, είναι σιγανή, ασθενής, κλαψιάρικα και βραχνή. Σε άλλες περιπτώσεις είναι δυνατή, υψηλής συχνότητας που μοιάζει με στρίγκλισμα, αξέχαστη, πνιγηρή και πνιγηρή με έντονα στοιχεία ρινολαλίας τόσο ανοιχτής όσο και κλειστής.
Η κατάσταση αυτών των παιδιών είναι χρόνια και δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για απόλυτη θεραπεία. Μπορούν όμως με σωστή αγωγή πολλά από αυτά τα παιδιά να εξελιχθούν. Η ανάγκη αγωγής του λόγου πηγάζει από την ίδια την πραγματικότητα. Δεν είναι αρκετή η αγωγή του λόγου αλλά η αγωγή με τη γενικότερη σημασία της λέξης.
Πριν από κάθε λογοθεραπευτική αγωγή των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών πρέπει να έχει εξευρεθεί το κατάλληλο υλικό το οποίο να είναι ανάλογο προς τις κινητικό-αισθητικές ικανότητες του παιδιού και να δημιουργεί κίνητρα ομιλίας για να βοηθήσει το παιδί να υπερβεί τους γλωσσικούς φόβους έτσι ώστε να μπορέσει να διευρύνει το λεξιλόγιο του.
