Το ταξίδι από τα Τρίκαλα ως τη Λιβαδειά, μέσω της ορεινής διαδρομής και μετά πάλι πίσω από το θαλασσινό δρόμο, απέδειξε ότι καμιά φορά οι διαδρομές της μεγάλης φυγής είναι πολύ πιο κοντινές απ’ ότι φανταζόμαστε. Αυτή, λοιπόν, την άγνωστη διαδρομή το πρωινό της Πέμπτης, 20/2/2014, ώρα αναχώρησης 7:30 από τον αύλειο χώρο του σχολείου μας, ακολούθησε στα πλαίσια τριήμερης εκπαιδευτικής εκδρομής, η πολιτιστική ομάδα του 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, συνοδευόμενοι από την διευθύντρια του σχολείου κα Ηλιάδη Αμαλία και τις καθηγήτριες κα Μαγαλιού Καλλιόπη και κα Μπλούνα Καλλιόπη.
Ο μικρός κύκλος της Στερεάς μας επιφύλασσε ατελείωτες εναλλαγές εικόνων σε έναν πλούσιο συνδυασμό βουνού και θάλασσας. Η μαγευτική μας εκπαιδευτική εκδρομή μόλις είχε ξεκινήσει με πρώτη μας στάση το ένδοξο Χάνι της Γραβιάς. Η πρόσβαση είναι ιδιαίτερα εύκολη και κινούμενοι προς την εθνική οδό Άμφισσας- Μπράλου, βρίσκουμε τους εαυτούς μας στο χωριό Γραβιά. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται, το αναστηλωμένο πλέον από το 1998 Χάνι της Γραβιάς, σύμβολο τιμής, τόλμης, και αποφασιστικότητας μιας χούφτας παλικαριών. Εκεί, η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου δεσπόζει σε περίοπτη θέση, αφού στις 8 Μαίου 1821 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 ταμπουρωμένα παλικάρια συντρίβει τις ορδές των Τούρκων του Ομέρ Βρυώνη.
Αφήνοντας πίσω μας το πανέμορφο αυτό χωριό, παίρνουμε το δρόμο προς την Άμφισσα πρωτεύουσα του νομού Φωκίδας, τοποθετημένη βορειοδυτικά της Λιβαδειάς και των Δελφών. Μεγάλη εντύπωση μας προκαλεί η κατάφυτη με ελιές κοιλάδα της Άμφισσας με τα βουνά να την περιβάλλουν αγέρωχα. Κάνοντας κανείς περιήγηση στην πόλη της Άμφισσας εντυπωσιάζεται από τα παραδοσιακά σπίτια που τη στολίζουν. Θαυμάσια νεοκλασικά, υπέροχα αρχοντόσπιτα γύρω από άνετες πλατείες, ανηφορικά δρομάκια, λιγοστά σκαλιά, ωραίες εκκλησίες μας μεταφέρουν το άρωμα της παλιάς πόλης μέσα από την οποία ξεπηδούν οι γειτονιές των μαστόρων με πλινθόκτιστα εργαστήρια, τα γνωστά βυρσοδεψία της Χάρμαινας. Η Χάρμαινα είναι η φημισμένη συνοικία της Άμφισσας όπου παλαιότερα ήταν συγκεντρωμένα όλα τα εργαστήρια που ασχολούνταν με την κατεργασία του δέρματος. Σήμερα, τα πάντα εγκαταλελειμμένα και ερημωμένα, δεν θυμίζουν τίποτα από την αίγλη της παλαιότερης εποχής. Το μοναδικό βυρσοδεψείο που απέμεινε σε λειτουργία προσπαθεί να διατηρήσει την παράδοση της κατεργασίας δερμάτων με παραδοσιακά μέσα και μεθόδους, όπως χαρακτηριστικά μας ανέφερε ο ξεναγός του λαογραφικού μουσείου Άμφισσας.
Συνεχίζοντας την περιήγησή μας και παίρνοντας τον ανηφορικό δρόμο, μέσα από τα γραφικά δρομάκια της πόλης, αντικρίσαμε το κάστρο της Άμφισσας, που ιστορικά είναι πιο γνωστό σαν κάστρο των Σαλώνων ή κάστρο της Ωριάς. Τοποθετημένο σε βραχώδη λόφο, πάνω από τη σύγχρονη πόλη της Άμφισσας, απομεινάρι της Φραγκοκρατίας, φτιαγμένο από τεράστιους ογκόλιθους, το κάστρο αυτό προκάλεσε δικαιολογημένα το θαυμασμό μας.
Ο χρόνος μέχρι στιγμής καλός σύμμαχος στο πλευρό μας, κυλούσε αθόρυβα, μεταφέροντάς μας 20 χιλιόμετρα έξω από την Άμφισσα, αυτή τη φορά στο πανέμορφο δελφικό τοπίο:
«Δελφοί, το πλέγμα των ναών, η συντυχιά της φύσης, εδώ που ενώνονται με μιας της Γης οι τρανές αισθήσεις […]»
Άγγελος Σικελιανός
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Δίας άφησε ελεύθερους δύο αετούς και το σημείο που θα συναντιόνταν θα αποτελούσε το κέντρο του κόσμου. Πράγματι οι δύο αετοί συναντήθηκαν στους Δελφούς και αποτέλεσαν, έκτοτε, τον «ομφαλό της Γης». Δικαιολογημένα άλλωστε, αφού το τοπίο των Δελφών είναι ένα από τα πλέον συγκλονιστικά που υπάρχουν στον κόσμο. Γιατί οι Δελφοί δεν είναι μόνο ένα μουσείο της αρχαίας ελληνικής τέχνης και ιστορίας, δεν είναι μόνο ένα εκπληκτικό τοπίο λουσμένο από φως που ακτινοβολεί. Είναι ένα τοπίο που μιλά στο νου και την ψυχή για τη δύναμη του θεού Απόλλωνα, θεού της αρμονίας, του φωτός και της μαντικής, ένα τοπίο που προκαλεί δέος με την ενέργεια που αισθάνεται κανείς όταν βρίσκεται εκεί. Όλη η ιστορία του ελλαδικού χώρου είναι συγκεντρωμένη στους Δελφούς από τον τρίποδα, την Πυθία που μασούσε φύλλα δάφνης, από τον ιερέα που κατέγραφε τους χρησμούς της μέσω των οποίων αποκαλύπτονταν τα μελλούμενα στους θνητούς, εως τις σοβαρότατες πολιτικές αποφάσεις των αρχαίων Ελλήνων και τις πολιτικές εξελίξεις στον ελλαδικό χώρο.
Με τον ήλιο να μην θέλει να δύσει, πιστός μας φίλος ως την έξοδό μας από τον δελφικό χώρο και με τις αισθήσεις μας να έχουν βιώσει την αποκορύφωση της κυριαρχίας του απολλώνιου φωτός, η πρώτη μέρα της εκπαιδευτική μας εκδρομής είχε φτάσει στο τέλος της, αποκαμωμένη από γλυκιά κούραση και περιμένοντας την ανατολή της επόμενης μέρας.
Ώρα 7:30 η αφύπνιση χτυπά, ταχύτατο εγερτήριο με θαυμάσιο πρωινό και η πολιτιστική ομάδα μας έτοιμη για καινούριες περιηγήσεις. Νομός Βοιωτίας με πρωτεύουσα τη Λιβαδειά ή Λειβαδιά ή Λεβάδεια. Η πόλη βρίσκεται σε υψόμετρο 160 μέτρων και διαρρέεται από τον μικρό ποταμό Έρκυνα. Βόρεια της πόλης υψώνεται ο Παρνασσός και νότια ο Ελικώνας στους πρόποδες του οποίου είναι κτισμένη η πόλη της Λιβαδειάς.
Προορισμός μας ο Ορχομενός, μια μικρή κωμόπολη του νομού Βοιωτίας. Εκεί βρίσκεται το αρχαιότερο βυζαντινό μνημείο της Βοιωτίας και ένα από τα σπουδαιότερα της Ελλάδας, η Παναγία Σκριπού. Αποτελεί το πιο σημαντικό μνημείο από τη σειρά εκκλησιών του τύπου «σταυροειδούς μεταβατικού» στον ελλαδικό χώρο και είναι το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο γνωστό μνημείο της εποχής. Η μονή της Παναγίας Σκριπούς είναι κτίσμα του 9ου αιώνα και από το αρχικό συνολικό συγκρότημα σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό, αφιερωμένο στην κοίμηση της Θεοτόκου αλλά και στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Η μοναστηριακή αυτή εκκλησία ξεχωρίζει για το μέγεθος, για την πλούσια μαρμάρινη διακόσμηση και τέλος για τις ιστορικές πληροφορίες που παρέχουν τέσσερις επιγραφές με μνημειακή έκφραση. Από τις επιγραφές αυτές αντλούμε πληροφορίες για τον ιδρυτή του ναού που ήταν ο Λέων «Βασιλικός Πρωτοσπαθάριος και επί των οικιακών» δηλαδή ήταν ο αρχηγός της ανακτορικής φρουράς της Κωνσταντινούπολης. Ο Λέων, σύμφωνα με ιστορικές πηγές έχτισε την εκκλησία το 873/874 μ.Χ. Πιθανότατα, ο ναός να σχεδιάστηκε ως χώρος ταφής για τον ίδιο και ενδεχομένως το εντυπωσιακότατο κατακόρυφο ηλιακό ρολόι που κοσμεί το ναό, να αποτελεί είδος αναφοράς στην αιώνια ζωή. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες, οι παλαιότερες από τις τοιχογραφίες που κοσμούν το ναό είναι του 12ου αιώνα. Η Παναγία Σκριπού για πολλά χρόνια λειτούργησε ως μοναστήρι, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως ενοριακός ναός.
Στο χωριό Στείρι του νομού Βοιωτίας βρίσκεται ένα άλλο επίσης σημαντικό μνημείο της μεσοβυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής που περιλαμβάνεται στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, η μονή Οσίου Λουκά. Η μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη είναι χτισμένη τον 11ο αιώνα σε γραφική πλαγιά κοντά στην αρχαία Στείριδα. Το μοναστήρι με τις δύο μεγάλες εκκλησίες (το ναό της Παναγίας και το Καθολικό), την Κρύπτη, το καμπαναριό, τα κελιά και τα άλλα κτίσματα, απέκτησε σύντομα μοναδική ακτινοβολία και αυτό γιατί η μορφή της τέχνης του θεωρείται πρότυπο για τα βυζαντινά μνημεία του 11ου αιώνα σε όλη την Ελλάδα. Ως δωρητές φέρονται ο ηγούμενος Φιλόθεος ή ο Θεόδωρος Λεωβάχος, που ανήκαν σε επιφανείς οικογένειες γεωκτημόνων και κρατικών αξιωματούχων της Θήβας, ή ο ίδιος ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Μονομάχος. Ένας νέος αρχιτεκτονικός τύπος εφαρμόζεται εδώ, ο οκταγωνικός, με κύριο χαρακτηριστικό τον τεράστιο τρούλο, που ο τρόπος στήριξής του, με τη βοήθεια των ημιχωνίων, αφήνει ενιαίο και αδιάσπαστο, τον κεντρικό χώρο. Η σοφία στη σύνθεση, η τελειότητα στην εκτέλεση και ο πλούτος, μαζί με την ποιότητα και τις τοιχογραφίες, κάνουν το μνημείο αυτό ένα από τα σημαντικότερα της εποχής του. Στην ψηφιδωτή διακόσμηση κυριαρχούν μορφές Αγίων- μοναχών, ιεραρχών και στρατιωτικών. Η κύρια πηγή για το μοναστήρι και τον Όσιο Λουκά είναι ο βίος του, που συνέταξε ανώνυμος μαθητής του το 962, λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Οσίου το 953 μ. Χ. Η καταγωγή του Οσίου Λουκά, ιδρυτή της μονής, ήταν από την Αίγινα και σε ηλικία 56 ετών ο Όσιος Λουκάς άφησε την επίγεια ζωή. Ο μαθητής του Γρηγόριος τον έθαψε μέσα στο κελί του. Μετά το θάνατό του, η φήμη ότι τα λείψανά του ήταν θαυματουργά έκανε πλήθος πιστών να συρρέουν στο μοναστήρι για να θεραπευτούν. Ο Όσιος Λουκάς είχε μεγάλη θαυματουργική και θεραπευτική δύναμη. Είχε επίσης και προφητική ικανότητα. Πολλά γεγονότα είχε προβλέψει όπως την επιδρομή των Βουλγάρων, την απελευθέρωση της Κρήτης από την κατοχή των Αράβων, το θάνατό του κ.λπ. Δικαιολογημένη, λοιπόν, η εκτίμηση και η αγάπη που είχαν γι’ αυτόν όλοι οι Χριστιανοί. Έτσι το εξαίρετο αυτό βυζαντινό αριστούργημα αφιερώθηκε στον Όσιο Λουκά και μέσα σε αυτό τοποθετήθηκε η λειψανοθήκη του.
Γοητευμένοι από την μεγαλοπρέπεια και τη σεμνή λιτότητα της μονής του Οσίου Λουκά, προχωρήσαμε σε ένα άλλο πολύ μικρό χωριουδάκι του νομού Βοιωτίας, τη Χαιρώνεια. Εκεί βρίσκεται ένα από τα πιο επιβλητικά και ωραία αγάλματα στη χώρα μας το Λιοντάρι της Χαιρώνειας. Η ομάδα του σχολείου μας στάθηκε άφωνη μπροστά στο πανύψηλο μαρμάρινο λιοντάρι με ύψος 5.30 m, καθιστό στα πίσω πόδια, κοιτάζοντας περήφανο, επιβλητικό και ακίνητο ίσια προς την πόλη. Από το μισάνοιχτό του στόμα σαν να βγαίνει ακατάπαυστα ένας βρυχηθμός, βαθύς και μελαγχολικός. Το Λιοντάρι της Χαιρώνειας φυλάσσει τον κοινό τάφο, όπου οι άνδρες του Ιερού Λόχου τάφηκαν, μετά τη νίκη του Φιλίππου το 338 π. Χ. Χτίστηκε, σύμφωνα με τον Παυσανία από τους Θηβαίους στη μνήμη των πεσόντων. Στα δεξιά του βρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο Χαιρώνειας. Τα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνουν γλυπτά, κεραμικά, νομίσματα και όπλα από τον τύμβο των Μακεδόνων. Στον περίβολο του μουσείου υπάρχει συσσωρευμένο πλήθος επιγραφών και επιτυμβίων στηλών από διάφορες περιοχές της Βοιωτίας.
Ο καιρός σταθερά ήπιος, εμείς σταθερά ακούραστοι στο ρόλο των «μικρών περιηγητών» βρισκόμαστε τώρα μπροστά σε ένα από τα λιγότερο γνωστά μαντεία της αρχαιότητας, το Τροφώνειο μαντείο. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί ένα φυσιολατρικό αξιοθέατο, μια περιοχή η οποία με την ειδυλλιακή μορφή της δεν επιτρέπει στο σύγχρονο επισκέπτη να αναλογιστεί, ότι στον ίδιο τόπο λειτουργούσε κάποτε επί αιώνες ένα υπόγειο μαντείο που ήταν τόσο υποβλητικό, ώστε οι άνθρωποι μετά την επίσκεψή τους σε αυτό να χάνουν τα λόγια και το γέλιο τους. Το όνομά του το μαντείο το οφείλει στο ήρωα Τροφώνειο, ο οποίος μαζί με τον αδελφό του Αγαμήδη είχαν ανεγείρει το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Το μαντείο του Τροφωνείου Διός βρίσκεται στην περιοχή της Κρύας. Η περιοχή της Κρύας αποτελεί ένα κομμάτι πράσινης όασης με τρεχούμενα νερά, αιωνόβιους πλατάνους, πέτρινα γεφύρια, νερόμυλους, και μικρούς καταρράκτες. Δίπλα της στέκει το πέτρινο θέατρο το οποίο διαθέτει άριστη ακουστική.
Μετά από μια τόσο «χορταστική» σε παραστάσεις και γνώσεις ημέρα είχε φτάσει η ώρα του δείπνου και της βραδινής εξόδου. Μικρή ανάπαυλα τόνωσης για την επόμενη και τελευταία ημέρα της εκπαιδευτικής μας εκδρομής.
Σάββατο 22/2/2014, απαραιτήτως πρωινό , τακτοποίηση των αποσκευών μας και επιβίβαση στο λεωφορείο με προορισμό αυτή τη φορά την παραλιακή κωμόπολη του νομού Φωκίδας, την Ιτέα. Πανέμορφη, εντυπωσιακότατη , οι δρόμοι της προσφέρονταν για ένα θαυμάσιο χειμωνιάτικο περίπατο με φόντο τη θάλασσα και τις ομορφιές της. Πίσω της απλώνεται ο ελαιώνας της Άμφισσας και από την παραλία της Ιτέας κοιτώντας προς τη θάλασσα μπορεί κανείς να διακρίνει το Γαλαξίδι. Χαρακτηρισμένος ως παραδοσιακός οικισμός από το 1978, το Γαλαξίδι έχει μια αρχοντική ομορφιά που σε ταξιδεύει. Κοιτώντας γύρω η ματιά μας συναντά μικρούς όμορφους ξενώνες, αναπαλαιωμένα αρχοντικά και περιποιημένες παραδοσιακές ταβέρνες. Γραφική, ρομαντική μας αφήνει την μυρωδιά μια παλαιότερης εποχής. Σε ένα κτίριο του 1828 η ομάδα μας είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί και να θαυμάσει τα εκθέματα που φιλοξενεί. Σε αυτό το ανακαινισμένο κτίριο στεγάζεται το ναυτικό μουσείο Γαλαξιδίου. Στις δύο μεγάλες αίθουσες είναι συγκεντρωμένα αντικείμενα που έχουν σχέση με τα καράβια και τη θάλασσα όπως ναυτικά όργανα, πίνακες ιστιοφόρων, ημερολόγια πλοίων καθώς και οι πίνακες του λαϊκού ζωγράφου και καπετάνιου Πέτρου Πετραντζά.
Αποχαιρετώντας αυτή τη ξακουστή ναυτοπολιτεία, οδηγούμαστε στον τελευταίο μας προορισμό, τις ένδοξες Θερμοπύλες. Η περιοχή έχει πάρει το όνομά της από κοντινές πηγές θερμού νερού και είναι κυρίως γνωστή εξαιτίας της μάχης των Θερμοπυλών το 480 π. Χ. Εκεί βρίσκεται το ιστορικό κέντρο ενημέρωσης Θερμοπυλών που κατασκευάστηκε το 2010 δίπλα από το μνημείο του Λεωνίδα. Σε υπερσύγχρονες, καλαίσθητες εγκαταστάσεις, αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία ( τρισδιάστατα γραφικά, εικονική πραγματικότητα, οθόνες αφής) είχαμε τη δυνατότητα να ενημερωθούμε για όλα όσα αφορούν τη μάχη των Θερμοπυλών (ιστορικά στοιχεία, στρατηγικές απεικόνισης, πρωταγωνιστικά πρόσωπα, οπλισμός, αντίκτυπος των γεγονότων) με έναν ιδιαίτερα ψυχαγωγικό τρόπο. Ένα ιδιαίτερο μουσείο όπου δεν εκτίθενται καθόλου αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά χρησιμοποιείται η τελευταία λέξη της τεχνολογίας για να αφηγηθεί την ιστορία του τόπου των Θερμοπυλών.
Ένα ονειρεμένο οδοιπορικό στην κεντρική Στερεά Ελλάδα ( νομός Βοιωτίας- νομός Φωκίδας- νομός Φθιώτιδας ) είχε φτάσει στο τέλος του. Τα παιδιά της πολιτιστικής ομάδας αποκόμισαν άφθονες γνώσεις, πληροφορίες, εντυπώσεις για τον τόπο τους. Ένας τόπος ευλογημένος από τη φύση, ένα απέραντο μουσείο που απλώνεται στους τρεις αυτούς νομούς της χώρας μας, μια ένδοξη λαμπρή ιστορία των προγόνων μας που ξεκινά από την αρχαία Ελλάδα συνεχίζεται στη βυζαντινή και φτάνει εως τη σύγχρονη εποχή. Δελφοί, Θερμοπύλες, μαντείο Τροφωνείου, Λέων της Χαιρώνειας, μονή Οσίου Λουκά, μονή Παναγίας Σκριπούς, Χάνι της Γραβιάς, Άμφισσα, Λιβαδειά, Ιτέα, Γαλαξίδι. Όλα κομμάτια αναπόσπαστα από την ιστορία της πατρίδας μας. Όλα αγαπημένα και τιμημένα.
Μια ακόμη αξιέπαινη και αξιόλογη εκπαιδευτική εκδρομή του σχολείου μας είχε ολοκληρωθεί με τους εκπαιδευτικούς στόχους της πλήρως εκπληρωμένους.
Ευαγγελίνα Κόκκα, μαθήτρια
Β’1 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
