Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στην ψηφιακή εποχή: έναν αιώνα μετά την κήρυξή του, το Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου του Λονδίνου δημιουργεί μια κολοσσιαία βιβλιοθήκη με μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν.
Σε ποιο σημείο άραγε η «Μεγάλη Ιστορία» συναντιέται με το προσωπικό βίωμα; Την απάντηση αναζητεί το Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου του Λονδίνου μέσω ενός φιλόδοξου πρότζεκτ που εγκαινιάζει τους επόμενους μήνες, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από το ξέσπασμα της πρώτης παγκόσμιας σύρραξης το 2014. Το Μουσείο απευθύνει παγκόσμια πρόκληση-έκκληση στις οικογένειες ατόμων που έλαβαν μέρος στον Πόλεμο να καταθέσουν ό,τι υλικό έχουν στην κατοχή τους: ιδιωτικές επιστολές, ημερολόγια, φωτογραφίες κτλ., με σκοπό τη διαδικτυακή ανάρτηση 8 εκατομμυρίων προσωπικών ιστοριών στην ιστοσελίδα του Μουσείου ως τα τέλη του 2018.
Ο σκοπός των ιθυνόντων είναι να συγκεντρώσουν και να καταγράψουν μαζικά τον πολύτιμο πλούτο που είναι αυτή τη στιγμή κρυμμένος σε συρτάρια, σοφίτες και λοιπούς χώρους αποθήκευσης και να τον κάνουν προσβάσιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο, μελετητή και όχι μόνο, με το πάτημα ενός κουμπιού. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η εφημερίδα «The Observer», το υλικό που θα συγκεντρωθεί «θα αποτελέσει τμήμα μιας τεράστιας διαδικτυακής βιβλιοθήκης η οποία θα τεθεί στη διάθεση των ιστορικών αλλά και των απλών ανθρώπων οι οποίοι θέλουν να ενημερωθούν για τη δράση των δικών τους στη σύγκρουση».
Το πρότζεκτ έχει τίτλο «Ζωές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» και θα εγκαινιαστεί τον Φεβρουάριο του 2014 στο πλαίσιο μιας ευρύτερης «επανεκκίνησης» του Μουσείου. Η φιλοδοξία των υπευθύνων είναι να επιστρέψει το Μουσείο σε αυτόν καθαυτόν τον σκοπό της ίδρυσής του, προσαρμοσμένο όμως στην ψηφιακή εποχή…
Το μουσείο ιδρύθηκε στις 5 Μαρτίου 1917, διαρκούντος ακόμη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να καταγραφούν τα γεγονότα της μαίνουσας σύρραξης αλλά και να τιμηθούν η μνήμη όσων έχασαν τη ζωή τους και η συμβολή αυτών οι οποίοι επέζησαν. Στο πλαίσιο αυτό, από τα τέλη του 1918, όλα τα δελτία τροφίμων που διανέμονταν περιελάμβαναν μηνύματα-εκκλήσεις για συλλογή «βιογραφικού υλικού, τυπωμένου ή υπό μορφή χειρογράφου, από όλους τους αξιωματικούς και τους απλούς στρατιώτες οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους στις μάχες ή κέρδισαν τίτλους τιμής».
Οι εκκλήσεις, τυπωμένες κατά μήκος των κουπονιών για μαργαρίνη ή βούτυρο, αφορούσαν «πρωτότυπες επιστολές, σχέδια, ποιήματα και άλλα ενδιαφέροντα τεκμήρια τα οποία απεστάλησαν από τις ζώνες του Πολέμου και, γενικά, κάθε είδους ενθύμια, ακόμη και ασήμαντης αξίας…».
Το υλικό που συγκεντρώθηκε εκτέθηκε στο Μουσείο που εγκαινίασε ο βασιλιάς Γεώργιος Ε΄ στις 9 Ιουνίου 1920 στο Νότιο Λονδίνο. Στις 7 Ιουλίου 1936 ο Δούκας του Γιορκ, ο οποίος σύντομα επρόκειτο να αναγορευθεί σε βασιλιά Γεώργιο Στ΄, εγκαινίασε εκ νέου το Μουσείο στη νυν έδρα του. Ωστόσο οι πόρτες του έκλεισαν για το κοινό από τον Σεπτέμβριο του 1940 ως τον Νοέμβριο του 1946 και οι πολύτιμες συλλογές του φυγαδεύθηκαν για λόγους ασφαλείας εκτός Λονδίνου.
Η εν λόγω σύρραξη υπήρξε σημείο καμπής για την Παγκόσμια Ιστορία με την έννοια ότι κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 16 εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο και επηρέασε, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, τις ζωές όλων. Η τετραετία 2014-2018 σηματοδοτεί έναν αιώνα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Μουσείο τιμά την επέτειο με μια σειρά εκδηλώσεις. Στο πλαίσιο αυτό, οι «Ζωές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» αποτελούν ένα μόνο από τα πρότζεκτ που ετοιμάζονται. Μια σειρά εκπαιδευτικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες αλλά και η εγκαθίδρυση ενός παγκόσμιου δικτύου συνεργασιών με πολιτιστικούς και ευρύτερα πνευματικού χαρακτήρα οργανισμούς εντάσσονται επίσης στις ήδη ανειλημμένες πρωτοβουλίες εν όψει της επετείου.
Μέσω μιας ιστοσελίδας που ξεκίνησε από την Ιταλία, άνθρωποι που έχουν γεννηθεί πριν από το 1950 μοιράζονται τις δύσκολες εποχές που έζησαν για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
Από τον Μάιο του 2011 λειτουργεί στην Ελλάδα μια τράπεζα που δεν φοβάται τα επιτόκια ούτε την έλλειψη ρευστότητας. Μόνος της ανταγωνιστής είναι ο χρόνος και η λήθη. Τα «στελέχη» της δεν είναι φιλόδοξοι οικονομολόγοι, αλλά εθελοντές εξερευνητές. Η Ελληνική Τράπεζα Αναμνήσεων δεν επενδύει στα χρηματιστήρια αλλά στη γνώση. Εδώ οι καταθέσεις είναι ιστορίες ανθρώπων που έχουν γεννηθεί πριν από το 1950. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας, δηλαδή, που έζησαν πολέμους, εξορίες, Κατοχή, πείνα, αλλά και τρυφερούς έρωτες, παιδικές σκανταλιές και χαμένες πατρίδες.
Η ιδέα γεννήθηκε στο Τορίνο της Ιταλίας τον Αύγουστο του 2007 και σήμερα το διεθνές πρόγραμμα memoro.org, που τιμήθηκε πριν από έναν χρόνο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, απλώνεται σε περισσότερες από 16 χώρες.
Η ελληνική του περιπέτεια που τιμήθηκε από το TEDx Athens Competition στον τομέα της καινοτομίας στην εκπαίδευση ) ξεκίνησε από τη Μαρίνα Σάρλι, την Αμαρυλλίδα Ραουζαίου και την Παρασκευή Τζούβελη. Η γιαγιά της Μαρίνας πέθανε όταν εκείνη ήταν έγκυος. Τότε σκέφτηκε πως όσα άκουσε κατά καιρούς από τη γιαγιά της δεν θα τα άκουγε ποτέ η κόρη της. Κάπως έτσι έγιναν τα πρώτα βήματα και σήμερα στην ιστοσελίδα της οργάνωσης (https://www.memoro.org/gr-gr/) αποθησαυρίζονται 150 αναμνήσεις από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, τον εμφύλιο, το απαρτχάιντ στην Αφρική, τους διωγμούς των Ελλήνων από τους Τούρκους στην Πόλη, την ακμή της Τραπεζούντας στον Πόντο, τη μετανάστευση στην Αυστραλία, αλλά και από την καθημερινότητα εκείνης της εποχής.
Η ιστοσελίδα λειτουργεί ως youtube. Ο καθένας μπορεί να κινηματογραφήσει με κάποιες απλές οδηγίες αναμνήσεις και να τις ανεβάσει, αρκεί να μην περιέχουν προκλητικά σχόλια. Στην εξερεύνηση μπαίνουν πλέον και σχολεία, με αποτέλεσμα να έχουν συγκεντρωθεί ιστορίες από την Αττική, τη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Δυτική Ελλάδα, το Ιόνιο, την Κρήτη και τη Στερεά.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ΄ το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
(Δακτυλογράφηση: Βάσω Κ. Ηλιάδη)
